Điện Kiến Trung (tên chữ là Kiến Trung Lâu) là cung điện được xây dựng năm 1923 dưới thời vua Khải Định. Điện Kiến Trung là 1 trong 5 công trình lớn nằm ở điểm cuối cực Bắc của trục Dũng đạo xuyên qua trung tâm của Tử Cấm Thành. Đây là nơi làm việc và sinh hoạt của hai vị vua cuối cùng của triều Nguyễn, vua Khải Định và vua Bảo Đại
Lịch sử xây dựng điện Kiến Trung
Nguyên tại địa điểm này, trước đây đã từng có hai công trình, đó là lầu Minh Viễn, rồi đến lầu Du Cửu.
Lầu Minh Viễn
Được xây dựng vào năm 1827 dưới thời vua Minh Mạng, đây là tòa nhà làm bằng gỗ khá to lớn, gồm có 3 tầng cao 15,80m so với mặt đất, là nơi thỉnh thoảng nhà vua lên ngắm cảnh và hóng mát. Đến thời Thiệu Trị, vua đã cho trùng tu lầu Minh Viễn và cho đặt trên nóc lầu một viên dạ minh châu đêm đêm tỏa sáng. Lầu Minh Viễn đã được vua Thiệu Trị xếp là cảnh đẹp đầu tiên trong “Thần Kinh nhị thập cảnh” (20 mươi thắng cảnh của đất Thần Kinh).
Tuy nhiên, công trình kiến trúc này đã bị triệt giải dưới thời vua Tự Đức, có lẽ một phần vì nó đã bị xuống cấp trầm trọng sau gần nửa thế kỷ tồn tại, cũng là lúc Nam triều đang gặp phải nhiều khó khăn trên nhiều phương diện, đặc biệt là vấn đề tài chính do cuộc xâm lược của thực dân Pháp gây ra.
Lầu Du Cửu
Vào năm 1913 vua Duy Tân đã cho xây dựng lên trên nền cũ tòa nhà này một tòa lầu khác theo kiểu mới và đặt tên là lầu Du Cửu. Tòa lầu mới này chỉ có 2 tầng với kiến trúc tương đối đơn giản. Sau khi lên ngôi vào năm 1916, vua Khải Định đã đổi tên lầu Du Cửu thành lầu Kiến Trung.
Điện Kiến Trung dưới thời vua Khải Định
Từ năm 1921 đến năm 1923 vua đã cho xây giữa dựng lại lầu Kiến Trung hoàn toàn mới với kiểu thức là hợp thể phong cách Á và Âu, bao gồm kiến trúc Pháp, kiến trúc phục hưng của Ý, cùng pha thêm kiến trúc cổ truyền Việt Nam.
Dưới thời Khải Định (1916 – 1925), phần lớn do chủ quyền của Việt Nam đều đã rơi hẳn vào tay thực dân Pháp và nền văn hóa phương Tây đã ảnh hưởng mạnh mẽ vào nước ta. Đặc biệt vào năm 1922 chính vua Khải Định cũng đã có một chuyến du hành sang châu Âu, vì vậy phần lớn các công trình kiến trúc được cải tạo, hoặc xây mới dưới thời vị vua này đều có nhiều yếu tố hiện đại và kỹ thuật xây dựng tân thời xâm nhập vào. Thay cho vật liệu xây dựng truyền thống chủ yếu của địa phương như: gỗ, đá, gạch và vôi vữa… Vua Khải Định rất thích dùng các loại vật liệu kiên cố như: xi măng sắt thép, mảnh sứ, thủy tinh… Ở lăng tẩm và cung điện của vua lúc bấy giờ, đã sử dụng các phương tiện và kỹ thuật hiện đại như: đèn điện, nước máy, vòi phun nước, cột thu lôi, cửa sắt…
Sau khi vua Khải Định băng hà, vua Bảo Đại đã cho tu sửa lại cung điện, lắp đặt thêm các tiện nghi của phương Tây. Từ đó điện Kiến Trung trở thành nơi ăn ở chung của cả gia đình nhà vua, bao gồm: Vua Bảo Đại, Hoàng hậu Nam Phương, Hoàng tử Bảo Long, Hoàng nữ Phương Mai, Phương Liên, Phương Dung và Hoàng tử Bảo Thăng.
Ngày 29/08/1945, điện Kiến Trung chứng kiến một sự kiện lịch sử quan trọng: vua Bảo Đại tiếp xúc đầu tiên với phái đoàn Chính phủ lâm thời để chính thức họp bàn thoái vị, trao lại quyền điều hành đất nước cho Chính phủ Lâm thời.
Đến năm 1947, điện Kiến Trung bị sụp đổ hoàn toàn, nay chỉ còn lại nền móng.
Thông tin du lịch điện Kiến Trung
Ngày 16/02/2019, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã khởi công dự án tu bổ, phục hồi và tôn tạo di tích điện Kiến Trung. Và đến đầu năm 2024, Điện Kiến Trung đã mở cửa cho du khách vào tham quan.
Ngay sau khi mở cửa, cũng vào dịp tết Nguyên Đán, lượng khách đến tham quan điện Kiến Trung rất đông
>> Xem thêm: Các công trình bên trong Đại Nội Huế